25/06/2025
Nấm Đồng Tiền Trong Ao Tôm: Hiểu Đúng, Trị Dứt Điểm
Nấm đồng tiền, hay còn gọi là bệnh hoa lily, là một trong những vấn đề phổ biến và gây nhiều phiền toái cho người nuôi tôm. Sự xuất hiện của chúng không chỉ làm bẩn môi trường ao nuôi mà còn là dấu hiệu cảnh báo về sự suy thoái chất lượng nước, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tốc độ phát triển của tôm. Hiểu rõ bản chất, nguyên nhân và tác hại của nấm đồng tiền là chìa khóa để phòng ngừa và xử lý hiệu quả.
1. Nấm Đồng Tiền Thực Chất Là Gì?
Mặc dù có tên gọi là "nấm", nấm đồng tiền không phải là một loài nấm thực vật. Thực chất, đây là tập đoàn các sinh vật nguyên sinh (protozoa), chủ yếu là các loài thuộc giống Zoothamnium hoặc Epistylis. Chúng sống cộng sinh với các loại tảo và vi khuẩn, tạo thành những mảng bám có hình tròn, màu xanh rêu hoặc nâu, trông giống như những đồng xu bám trên bạt bờ, đáy ao, nhá (sàn ăn) và các dụng cụ trong ao.
(Lưu ý: Hình ảnh chỉ mang tính minh họa)
2. Dấu Hiệu Nhận Biết
Trong ao nuôi:
Xuất hiện các đốm tròn, kích thước từ vài milimet đến vài centimet, màu xanh hoặc nâu trên bạt ao, đáy ao, đặc biệt là ở những khu vực ít có dòng chảy hoặc có nhiều chất thải hữu cơ.
Các mảng bám này phát triển rất nhanh, có thể lan rộng và bao phủ một phần lớn diện tích ao.
Nước ao thường có dấu hiệu ô nhiễm, độ nhớt cao.
Trên tôm:
Các sinh vật nguyên sinh này có thể bám trực tiếp lên vỏ và mang tôm.
Tôm bị bám ký sinh thường có màu tối, vỏ không sạch, mang bị đen hoặc vàng.
Tôm có biểu hiện khó hô hấp, bơi lờ đờ trên mặt nước (nổi đầu), đặc biệt vào sáng sớm khi oxy hòa tan thấp.
Tôm giảm ăn, chậm lớn, khó lột xác hoặc lột xác không hoàn toàn.
3. Nguyên Nhân Gây Bùng Phát Nấm Đồng Tiền
Nấm đồng tiền phát triển mạnh khi môi trường ao nuôi bị ô nhiễm. Các nguyên nhân chính bao gồm:
Chất hữu cơ dư thừa: Lượng thức ăn thừa, phân tôm, vỏ tôm và xác tảo chết tích tụ dưới đáy ao là nguồn dinh dưỡng dồi dào cho nấm đồng tiền phát triển.
Quản lý cho ăn không tốt: Việc cho ăn quá nhiều không chỉ lãng phí mà còn làm tăng lượng mùn bã hữu cơ trong ao.
Cải tạo ao không kỹ: Ao không được vệ sinh, phơi khô, hoặc diệt khuẩn triệt để trước vụ nuôi sẽ để lại mầm bệnh từ vụ trước.
Xi-phông không hiệu quả: Việc loại bỏ chất thải ở khu vực giữa ao không được thực hiện thường xuyên và đúng cách.
Nồng độ Oxy hòa tan (O_2) thấp: Đặc biệt là ở tầng đáy, tạo điều kiện yếm khí cho các vi sinh vật có hại, bao gồm cả các protozoa gây ra nấm đồng tiền, phát triển.
4. Tác Hại Nguy Hiểm Của Nấm Đồng Tiền
Cạnh tranh oxy với tôm: Vào ban đêm, nấm đồng tiền tiêu thụ một lượng lớn oxy trong nước, làm giảm nồng độ oxy hòa tan, có thể gây stress và làm tôm chết hàng loạt.
Gây bệnh trên tôm: Khi bám vào mang, chúng cản trở quá trình hô hấp, khiến tôm yếu và dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn cơ hội khác như bệnh đen mang.
Cản trở quá trình lột xác: Lớp bám ký sinh trên vỏ làm tôm khó lột xác, dẫn đến tình trạng dính vỏ, mềm vỏ kéo dài.
Là "ngôi nhà" cho mầm bệnh: Các mảng nấm đồng tiền là nơi trú ngụ lý tưởng cho các loại vi khuẩn và virus gây bệnh nguy hiểm khác.
Gây ô nhiễm môi trường nước: Khi chết đi, các mảng nấm này phân hủy, tạo ra các loại khí độc như H_2S, NH_3, làm môi trường ao nuôi thêm trầm trọng.
5. Biện Pháp Phòng và Trị Hiệu Quả
Phòng bệnh luôn là ưu tiên hàng đầu và tiết kiệm chi phí hơn so với việc xử lý khi dịch bệnh đã bùng phát.
A. Biện Pháp Phòng Ngừa
Cải tạo ao kỹ lưỡng: Vét sạch bùn đáy, rửa sạch bạt, phơi ao thật khô và xử lý diệt khuẩn bằng các sản phẩm được cấp phép trước khi bắt đầu vụ nuôi mới.
Quản lý thức ăn chặt chẽ: Cho tôm ăn theo nhu cầu, thường xuyên kiểm tra nhá/sàn ăn để điều chỉnh lượng thức ăn cho phù hợp, tránh dư thừa.
Xi-phông đáy ao thường xuyên: Thực hiện xi-phông định kỳ (hàng ngày hoặc cách ngày) để loại bỏ chất thải hữu cơ ra khỏi ao. Đây là biện pháp quan trọng nhất để cắt đứt nguồn dinh dưỡng của nấm đồng tiền.
Sử dụng vi sinh định kỳ: Bổ sung các dòng vi sinh có lợi (probiotics) để phân hủy mùn bã hữu cơ, làm sạch đáy ao và ổn định chất lượng nước.
Duy trì oxy hòa tan cao: Đảm bảo hệ thống quạt nước, sục khí hoạt động hiệu quả, đặc biệt là vào ban đêm, để duy trì mức oxy hòa tan trên 4 mg/L ở mọi khu vực trong ao.
B. Biện Pháp Xử Lý Khi Ao Đã Bị Nhiễm
Khi nấm đồng tiền đã xuất hiện, cần xử lý theo các bước kết hợp:
Bước 1: Xử lý cơ học (nếu có thể)
Dùng bàn chải hoặc vòi xịt cao áp để chà sạch các mảng bám trên bạt bờ, sau đó xi-phông ngay lập tức để loại bỏ chúng ra khỏi ao.
Bước 2: Diệt mầm bệnh trong nước
Sử dụng các sản phẩm diệt khuẩn, diệt ký sinh trùng chuyên dụng được cấp phép để tiêu diệt các protozoa gây bệnh. Một số hoạt chất thường được dùng như Glutaraldehyde, BKC (ở liều lượng phù hợp) hoặc các sản phẩm thương mại đặc trị nấm đồng tiền.
Lưu ý quan trọng:
Nên giảm 30-50% lượng thức ăn trong ngày xử lý hóa chất.
Tăng cường chạy quạt nước, sục khí tối đa trong và sau khi sử dụng hóa chất vì quá trình diệt khuẩn sẽ làm giảm oxy trong ao.
Sử dụng hóa chất vào buổi sáng hoặc chiều mát. Tuân thủ nghiêm ngặt liều lượng của nhà sản xuất.
Bước 3: Phục hồi môi trường và sức khỏe tôm
Sau 24-48 giờ sử dụng hóa chất diệt khuẩn, tiến hành cấy lại hệ vi sinh có lợi (probiotics) liều cao để phân hủy xác nấm đồng tiền và ổn định môi trường nước.
Trộn các chất bổ sung như Vitamin C, Beta-glucan, men tiêu hóa vào thức ăn để tăng cường sức đề kháng, giúp tôm phục hồi sức khỏe và chống lại stress.
Kết Luận
Nấm đồng tiền là một chỉ thị rõ ràng cho thấy môi trường ao nuôi đang có vấn đề. Thay vì chỉ tập trung vào việc "diệt" chúng khi đã xuất hiện, người nuôi tôm cần xem đây là hồi chuông cảnh báo để rà soát lại toàn bộ quy trình quản lý ao nuôi, từ việc cho ăn, xi-phông đến sử dụng vi sinh. Một môi trường ao nuôi sạch sẽ, cân bằng chính là biện pháp phòng ngừa nấm đồng tiền bền vững và hiệu quả nhất.