09/07/2025
แยกแยะ Syncope กับ Seizures ง่ายแต่ยาก ยากแต่ง่าย
ผมเชื่อว่าหลายท่านน่าจะเคยเจอกับปัญหาการ differentiate ระหว่าง 2 อาการนี้ ตอนเรียนกันตามทฤษฎีก็รู้สึกว่าไม่น่าจะมีอะไร แต่ครั้นเมื่อได้เจอของจริงเข้าไป...โอ้ว... “ตกลงมันเป็นอีหยังกันแน่วะ“ วันนี้ผมจะลองเสนอคำถามที่ช่วยในการแยกแยะสองอาการนี้ออกจากกันดู เผื่อว่าจะช่วยให้เรื่องยากเป็นเรื่องง่ายได้บ้างนะครับ
ก่อนอื่นต้องเห็นภาพก่อนว่าภาพรวมๆของอาการลักษณะนี้ ฝรั่งเขาเรียกว่า “collapse” ภาษาไทยเรียกว่า “วูบ” ใน Ettinger แยกอาการ collapse ออกเป็น 2 ชนิดคือ syncopal collapse และ non-syncopal collapse Syncope คือ ”เป็นลม“ โดยที่ keyword สำคัญที่จะบอกว่าเป็น syncopal collapse คือการขาด blood flow to the brain นอกเหนือจากสาเหตุนี้เราถือเป็น non-syncopal collapse รู้ไว้ใช่ว่านะครับ เพราะที่สุด เราก็อาจจะต้องตรวจวิเคราะห์ไปทุกๆส่วนสัดของสาเหตุอยู่ดี เพราะตอนเกิดเหตุเจ้าของรู้แต่เพียง collapse หารู้ไม่ว่าตอนนั้นเลือดไปเลี้ยงสมองได้ไหม การซักถามประวัติ เหตุการณ์แวดล้อมจากผู้เห็นเหตุการณ์อาจเพียงแต่อาจช่วย prioritize ได้ว่าเราควรตรวจอะไรก่อนหลังตามที่ใจให้น้ำหนักไปทางใดระหว่าง syncopal หรือ non-syncopal causes เท่านั้นเอง
เมื่อเจ้าของสัตว์เข้ามาปรึกษาในปัญหาในเทือกนี้ ไม่ว่าเขาจะว่า “เป็นลม” “ชัก” หรือรวมๆเรียกว่า “วูบ” มาก็ตาม เราถือว่าเป็นอาการวูบที่ต้องถามใหม่อยู่ดีว่าน่าจะเข้าข่าย syncope หรือ non-syncope ซึ่งอย่างหลังจะแตกออกได้เป็น seizures หรือ weakness หรือ narcolepsy cataplexy กันแน่ Narcolepsy-cataplexy complex ที่ภาษาไทยเรียก “ลมหลับ” นั้นพบน้อยมากในสุนัขและแทบไม่พบในแมว แต่ผมก็ไม่ได้อยากให้ตัดออก แต่ขอเก็บไว้ในหลืบลึกๆของใจหน่อย กระนั้นผมก็อยากให้คุณๆไปอ่านเพิ่มเติมนะครับเพราะใครจะรู้ว่าครั้งหนึ่งเราอาจพบมันก็ได้
ผมอยาก list คำถามที่คุณๆควรจดจำไว้เพื่อนำไปใช้ในการซักประวัติเจ้าของสัตว์ ซึ่งจะเป็นประโยชน์อย่างมากในการแยกแยะ seizures กับ syncope ออกจากกัน รวมๆจาก FAQ ใน vin.com บวกกับประสบการณ์ส่วนด้วยได้ 10 ประการ ดังนี้
1. เล่าเหตุการณ์โดยละเอียด อันนี้เป็น open-question ครับ เป็นการฝึกการฟังแบบ active listening ของคุณๆ ขอให้ใช้ความอดทนนะครับ อย่าลืมว่าเจ้าของสัตว์ไม่ใช่นักเล่าเรื่องที่มีการเตรียม script มาก่อน ดังนั้นลำดับเหตุการณ์ต่างๆอาจไม่เป๊ะ คุณๆในฐานหมอต้องช่วยเค้าลำดับเรื่องราว เพื่อความเข้าใจร่วมกันอย่างถูกต้อง ปกติผมจะต้องมีกระดาษกับปากกาในมือเพื่อ short note ตามลำดับก่อนหลังเอาไว้ (chronological order) ลงไปถึงว่าเหตุเกิดวันที่เท่าไหร่ เดือนอะไร นานเท่าไหร่ กำลังทำอะไรอยู่ ข้อมูลเหล่านี้จะมาช่วยคุณๆในการประเมินผลการการตอบสนองต่อการให้ยาหลังจากนี้ด้วย
2. เป็นไปได้แค่ไหนที่จะมี event เกิดขึ้นก่อนหน้านี้ แต่เราไม่เห็น อันนี้จะพอทราบได้จากหลักฐานผิดสังเกตบางอย่าง เช่น มีฉีราด อึราด ตัวเปียกฉี่ หรือเฟอร์ในห้องผิดที่ผิดทางแปลกๆ หรือมีอาการ post-ictal sign ที่หลงเหลืออยู่ เช่น เซๆ มึนๆ ง่วงๆ เป็นต้น ข้อนี้จะช่วยบอกเราว่า หนนี้อาจไม่ใช่หนแรกที่เกิดเหตุ หากแต่ก่อนน้านี้อาจมีแค่ไม่ทันได้สังเกตเห็น การรู้ onset ของอาการอาจนำไปสู่สาเหตุของการชัก หรืออาจผูกกับต้นเหตุที่ทำให้ syncope ได้
3. ก่อนเกิดเหตุกำลังทำอะไรอยู่ กรณี syncope นั้นมักโน้มนำด้วยการใช้ออกซิเจนปริมาณมาก จนตามมาด้วยการขาดออกซิเจนของสมองไงครับ ตัวอย่างเหตุการณ์ก็เช่น กำลังตื่นเต้นดีใจจะได้กินข้าว ดีใจเจ้าของกลับบ้าน กำลังวิ่งออกไปสนามเพื่อขับถ่าย เกิดหลังไอมาก เห่ามาก เบ่งอึ เบ่งฉี่ เป็นต้น กรณีชักหากเป็น idiopathic epilepsy ด้วยแล้วจะไม่ค่อยมีเหตุการณ์โน้มนำประมาณที่กล่าวมานี้ อาการชักชอบเกิดขณะ rest เช่น นอนอยู่แล้วลุกขึ้นมาเป็น นั่งอยู่ดีๆพอลุกขึ้นมาก็เซ ล้มลง … แบบนี้มากกว่า
4. ตอนเกิดเหตุ เกิดนานแค่ไหน กรณีเกิดสั้นๆ เช่นไม่กี่วินาที สามารถเป็นได้ทั้ง seizures และ syncope ครับ แต่หากเกิดนานกว่า 3 นาที โดยเฉพาะเกินกว่า 5 นาทีด้วยแล้ว seizures เป็นไปได้มากกว่า เพราะกรณี syncope คือภาวะที่ขาดเลือดไปเลี้ยงสมอง การขาดนานกว่า 3-5 นาทีไปแล้วสัตว์น่าจะมีภาวะ brain death จนถึงตุยเย่กลับดาวไปแล้ว ไม่น่าจะมีโอกาสมาหาคุณๆแน่นอน
5. ตอนเกิดเหตุสัตว์อยู่ในท่าทางแบบไหน ยืนแล้วแค่ทรุดตัวลง แต่ทรงตัวในท่านอนคว่ำหรือนั่งได้ หรือนอน lateral พังพาบไปเรียบร้อย ยังพงกหัวขึ้นได้ไหม ตอบสนองต่อการเรียกและการสัมผัสไหม อันนี้น่าจะช่วยเราประเมินครับว่าสัตว์พอจะมีสติรู้สึกตัวไหม กรณี weakness สัตว์จะมีสติเต็มร้อย ขณะที่ syncope กับ seizures อาจมีสติได้บ้างจนถึงไร้สติไปเลยขึ้นกับความรุนแรง
6. แขนขาตอนเกิดเหตุเป็นยังไง ถ้าอ่อนปวกเปียก (flaccid) เรียกว่าห้อยเลยเนี่ยเข้าข่าย syncope มากกว่า seizures แต่ก็ไม่ได้แปลว่าการเกร็งเหยียดต้องเป็น seizures เสมอไปนะครับ กรณี seizures อาจมีเกร็งเหยียด หรือกระตุกแขนขาได้ การงับปากกับน้ำลายฟูมเป็นฟองจากการงับซ้ำๆ มักเป็น seizures มากกว่า ส่วนการเหยียดของ syncope บางครั้งเป็นเพราะสมองขาดออกซิเจนนานๆ เหมือนภาวะเหยียดก่อนดับขันธ์ที่เราจะต้องทำ CPR กันนั่นแหละ ดังนั้นถ้าพบว่าสัตว์เหยียด คอแหงน อย่าเพิ่งปักใจนะครับว่า seizures ต้องดูสัญญาณแวดล้อมอื่นๆประกอบด้วยนะจ๊ะ
7. ตอนเกิดเหตุคนที่เห็นเหตุการณ์ได้เข้าไปจับ ไปอุ้มเขา ได้จับดูไหมว่าหัวใจเต้นเป็นยังไง ชีพจร เป็นยังไง กรณี seizures หัวใจมันเต้นปกติหรือไปทางเร็วกว่าปกติก็ได้ ส่วน syncope หากเกิดจากหัวใจมักพบไม่เต้นช้ามากๆหรือหยุดเต้น ก็เต้นเร็วจัดหรือไม่ก็ไม่เป็นจังหวะหรือผิด (เสีย) จังหวะครับ
8. มีอาการ preictal sign ไหม เวลาถามก็จะถามว่า ก่อนเกิดเหตุพอจะเห็นอาการผิดปกติอะไรไหม เช่น ร้อนรนกระวนกระวาย ร้องขอความช่วยเหลือ เข้ามา skin ชิดแปลกๆ ซ่อนตัวแปลกๆ อาการเหล่านี้เป็นอาการก่อนที่จะชัก ถ้าไม่กี่นาทีก่อนชักเรียก aura ถ้านานกว่านั้น เช่น เป็นชั่วโมง เรียก prodrome ที่ในสัตว์สังเกตได้ยากกว่า aura
9. มีอาการ post-ictal sign ไหม เวลาถามคือจะถามว่า หลังชักมีอาการอะไรผิดปกติไหม เช่น เดินเซ เดินวน ตาบอด กระวนกระวาย ปัสสาวะ อุจจาระราด พฤติกรรมเปลี่ยน จดจำไม่ได้ว่าไผเป็นไผ เป็นต้น เหล่านี้เป็นสัญญาณที่จะบอกว่าน่าจะ seizures มากกว่า เพราะถ้าเป็น syncope มักกลับเป็นปกติภายในเวลาไม่กี่นาที อาจแค่หอบ หรือเหนื่อยนิดหน่อย
10. มีอาการอึราด ฉี่ราด อาเจียน น้ำลายไหล ก่อน/ระหว่าง/หรือหลังเกิดเหตุการณ์ไหม ตอนเกิดเหตุมีการกรีดร้องไหม เหล่านี้มักสอดคล้องกับชักมากกว่า syncope ในเรื่องปัสสาวะราดบางครั้งผมเจอใน syncope ได้เหมือนกัน แต่ต่างกันตรงที่ชักมักเป็น active urination ส่วน syncope มักเป็นการเล็ดออกมากจากการอั้นไม่อยู่มากกว่าความตั้งใจ
สุดท้ายผมอยากให้จำไว้อย่างว่าไม่มีอะไร 100% นะครับ ตอนแรกๆทุกอย่างที่ว่าแบบเนี่ยะชักแน่ๆ ไปๆมาๆกลายเป็น syncope ก็มี หรือ vice versa ดังนั้นผมจะซักประวัติใหม่ในทุกๆ visit (ไม่ใช่อะไร….ลืมมม 555) เมื่อเกิด event ใหม่ขึ้นมาทุกเหตุการณ์ใหม่ๆหลังจากนั้นจะช่วยยืนยันในการเลือกข้างที่เราคิดว่าใช่แน่ๆ หรือในบางครั้งก็อาจทำให้เราเปลี่ยนข้างได้เหมือนกัน เพราะหลักฐานใหม่ๆที่เพิ่มเติมขึ้นมาจะชวนให้เราเปลี่ยนข้าง ถ้าหนักแน่นก็ต้องเปลี่ยนครับ เพราะการรักษาชักกับเป็นลมเนี่ยะคนละเรื่อง คนละยาเลย ”รวบรวม ชั่งน้ำหนัก แล้วเลือกข้างครับ รู้ว่าผิดก็เลือกใหม่” อันนี้ไม่ได้หมายถึงฝั่งรัฐบาลกับฝั่งต่อต้านรัฐบาลนะเอ่อ……
