27/05/2025
Cushing's Disease (Hyperadrenocorticism)
ခွေးတွေမှာ ဖြစ်တတ်တဲ့ ဟော်မုန်းဆိုင်ရာ ရောဂါတစ်မျိုးပါ။ ဒီရောဂါဟာ ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ cortisol လို့ခေါ်တဲ့ ဟော်မုန်း အများကြီး ထုတ်လုပ်မိတဲ့အခါ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ Cortisol ဟော်မုန်းက ခွေးရဲ့ ဇီဝကမ္မဖြစ်စဉ် (metabolism)၊ စိတ်ဖိစီးမှုကို တုံ့ပြန်ပုံနဲ့ ကိုယ်ခံအားစနစ် (immune system) တို့မှာ အရေးပါတဲ့ အခန်းကဏ္ဍက ပါဝင်ပါတယ်။
Cushing's Disease ဖြစ်ရတဲ့ အဓိကအကြောင်းရင်းများ_
Cushing's Disease ဖြစ်ရတဲ့ အကြောင်းရင်း နှစ်မျိုးရှိပါတယ်။
၁။ Pituitary-Dependent Cushing's ( pituitary gland ကြောင့် ဖြစ်သော Cushing's) - ၈၅% ခန့်
* ဘာလဲ။ ဒီအမျိုးအစားက Cushing's ရောဂါရဲ့ ၈၀% ကနေ ၈၅% လောက် ရှိပြီး အဖြစ်အများဆုံး အမျိုးအစားပါ။ ခွေးရဲ့ ဦးနှောက်အောက်ခြေမှာရှိတဲ့ ပဲစေ့အရွယ် pituitary gland (ပစ်ကျူထရီဂလင်း) မှာ အကျိတ် (tumor) ပေါက်တာကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။
* ဘယ်လိုဖြစ်တာလဲ။
* Pituitary gland က ACTH (adrenocorticotropic hormone) ဆိုတဲ့ ဟော်မုန်းကို ထုတ်လုပ်ပါတယ်။
* Pituitary gland မှာ အကျိတ်ရှိတဲ့အခါ ACTH ဟော်မုန်းကို ပုံမှန်ထက် ပိုပြီး ထုတ်လုပ်ပါတယ်။
* ဒီ ACTH ဟော်မုန်းတွေက သွေးကြောထဲကနေ ခွေးရဲ့ ကျောက်ကပ်အပေါ်မှာရှိတဲ့ adrenal glands (အဒရီနယ်ဂလင်း) ဆီကို ရောက်သွားပါတယ်။
* Adrenal glands က ACTH ရဲ့ လှုံ့ဆော်မှုကြောင့် cortisol ဟော်မုန်းကို လိုအပ်တာထက် ပိုပြီး ထုတ်လုပ်တဲ့အတွက် Cushing's Disease ဖြစ်လာပါတယ်။
* အကျိတ်အမျိုးအစား: Pituitary gland မှာ ပေါက်တဲ့ အကျိတ်အများစုက ကင်ဆာမဟုတ်တဲ့ (benign) အကျိတ်တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကြီးလာရင် ဦးနှောက်အပေါ်ကို ဖိအားပေးပြီး ပြဿနာတွေ ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။
၂။ Adrenal-Dependent Cushing's ( adrenal gland ကြောင့် ဖြစ်သော Cushing's) - ၁၅% ခန့်
* ဘာလဲ။ ဒီအမျိုးအစားကတော့ Cushing's ရောဂါရဲ့ ၁၅% ကနေ ၂၀% လောက် ရှိပါတယ်။ ခွေးရဲ့ ကျောက်ကပ်အပေါ်မှာရှိတဲ့ adrenal glands (အဒရီနယ်ဂလင်း) တစ်ခုခု ဒါမှမဟုတ် နှစ်ခုလုံးမှာ အကျိတ်ပေါက်တာကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။
* ဘယ်လိုဖြစ်တာလဲ။
* Adrenal gland မှာ ပေါက်တဲ့ အကျိတ်က ACTH ရဲ့ လှုံ့ဆော်မှုမလိုဘဲ cortisol ဟော်မုန်းကို တိုက်ရိုက် အလွန်အကျွံ ထုတ်လုပ်ပါတယ်။
* Adrenal gland မှာ ပေါက်တဲ့ အကျိတ်တွေထဲမှာ ၅၀% ခန့်က ကင်ဆာအကျိတ် (malignant tumor) တွေ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
၃။ Iatrogenic Cushing's (ဆေးကြောင့် ဖြစ်သော Cushing's)
* ဘာလဲ။ ဒီအမျိုးအစားကတော့ သဘာဝအတိုင်းဖြစ်တာ မဟုတ်ဘဲ၊ ခွေးတွေကို steroid (စတီးရွိုက်) ဆေး (ဥပမာ- Prednisone, Dexamethasone) တွေကို အချိန်ကြာမြင့်စွာ ဒါမှမဟုတ် ပမာဏများများ ပေးမိတဲ့အခါ ဖြစ်တတ်ပါတယ်။
* ဘယ်လိုဖြစ်တာလဲ။
* စတီးရွိုက်ဆေးတွေဟာ ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ သဘာဝ cortisol ဟော်မုန်းနဲ့ အလားတူ လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။
* အပြင်ကနေ စတီးရွိုက်တွေ အများကြီးဝင်လာတဲ့အခါ ခန္ဓာကိုယ်က cortisol အလွန်အကျွံရှိနေတယ်လို့ ထင်မှတ်ပြီး Cushing's ရောဂါရဲ့ လက္ခဏာတွေ ပြလာပါတယ်။
* ဒီအမျိုးအစားက ဆေးပမာဏ လျှော့ချခြင်း သို့မဟုတ် ဆေးဖြတ်ခြင်းဖြင့် သက်သာနိုင်ပါတယ်ဗျ။
ဘယ်ခွေးတွေမှာ ပိုအဖြစ်များလဲ။
Cushing's Disease ဟာ အလယ်အလတ်အရွယ်နဲ့ အသက်ကြီးတဲ့ခွေးတွေမှာ ပိုအဖြစ်များပါတယ်။ အဖြစ်များတဲ့ မျိုးစိတ်တွေထဲမှာ-
* Poodles (Poodle)
* Dachshunds (ဒက်ရှ်ဟွန်း)
* Boxers (ဘောက်ဆာ)
* Boston Terriers (ဘော့စ်တွန် တယ်ရီယာ)
* Beagles (ဘီဂဲလ်)
* Terriers အမျိုးအစားများ ပါဝင်ပါတယ်။
အဓိကလက္ခဏာများ
Cushing's Disease ရဲ့ အဓိကလက္ခဏာတွေကတော့:
* ရေအများကြီးသောက်ခြင်းနှင့် ဆီးအများကြီးသွားခြင်း (Polydipsia and Polyuria)
* အစာအများကြီးစားခြင်း (Polyphagia)
* ဗိုက်ဖောင်းလာခြင်း (Pot-bellied appearance)
* ဆံပင်ကျွတ်ခြင်း (Hair loss)
* အရေပြားပါးပြီး အနာဖြစ်လွယ်ခြင်း (Thin skin and easy bruising)
* ကြွက်သားအားနည်းခြင်း (Muscle weakness)
* မောပန်းလွယ်ခြင်း (Lethargy)
* အရေပြားရောဂါများ ထပ်ခါတလဲလဲ ဖြစ်ခြင်း (Recurrent skin infections)
Cushing's Disease ကို စောစီးစွာ ရှာဖွေဖို့လိုအပ်ပါတယ်ဗျ။
ဘယ်လိုကုသရမလဲဆိုတော့
Cushing's Disease (Hyperadrenocorticism) ကို ကုသတဲ့ နည်းလမ်းဟာ ဘယ်လို Cushing's အမျိုးအစားလဲဆိုတာပေါ် မူတည်ပြီး ကွဲပြားပါတယ်။ ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ခန္ဓာကိုယ်ထဲက cortisol ဟော်မုန်းပမာဏကို လျှော့ချပြီး ရောဂါလက္ခဏာတွေကို ထိန်းချုပ်ဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။
Cushing's Disease ကုသမှု နည်းလမ်းများ
၁။ ဆေးဝါးဖြင့် ကုသခြင်း (Medical Management) - အဖြစ်အများဆုံး
Cushing's ရောဂါ အများစုကို ဆေးဝါးတွေနဲ့ ထိန်းချုပ်ကုသလေ့ရှိပါတယ်။ ဒီဆေးတွေဟာ cortisol ထုတ်လုပ်မှုကို လျှော့ချပေးပါတယ်။ ခွေးရဲ့ ဘဝတစ်လျှောက်လုံး ဆေးမှန်မှန်သောက်ဖို့ လိုအပ်ပြီး၊ ပုံမှန်သွေးစစ်ဆေးမှုတွေနဲ့ စောင့်ကြည့်မှုတွေ လုပ်ဆောင်ရပါတယ်။
* Trilostane (အမှတ်တံဆိပ်: Vetoryl):
* လုပ်ဆောင်ပုံ: ဒါက အသုံးအများဆုံးနဲ့ FDA (အမေရိကန် အစားအသောက်နဲ့ ဆေးဝါးကွပ်ကဲရေးအဖွဲ့) က ခွင့်ပြုထားတဲ့ ဆေးဖြစ်ပါတယ်။ Adrenal glands ကနေ cortisol ထုတ်လုပ်မှုကို တားဆီးပေးပါတယ်။
* အသုံးပြုပုံ: Pituitary-dependent (ဦးနှောက်အကျိတ်ကြောင့်) နဲ့ Adrenal-dependent (အဒရီနယ်ဂလင်းအကျိတ်ကြောင့်) နှစ်မျိုးလုံးကို ကုသရာမှာ အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။
* ထူးခြားချက်: ဆေးပမာဏကို အတိအကျ ညှိယူဖို့ လိုအပ်ပြီး ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးတွေကို သတိထားရပါမယ်။ ဆေးစသောက်ပြီး ကနဦး ရက်သတ္တပတ်တွေအတွင်းနဲ့ ရေရှည်မှာ ပုံမှန်သွေးစစ်ဆေးမှု (ACTH stimulation test) တွေ လုပ်ဆောင်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
* Mitotane (အမှတ်တံဆိပ်: Lysodren):
* လုပ်ဆောင်ပုံ: ဒီဆေးက Adrenal glands ရဲ့ cortisol ထုတ်လုပ်တဲ့ ဆဲလ်တွေကို ဖျက်ဆီးပစ်ပါတယ်။ ဒါက ဓာတုကုထုံး (chemotherapy) ဆေးတစ်မျိုးလိုပါပဲ။
* အသုံးပြုပုံ: Pituitary-dependent နဲ့ Adrenal-dependent နှစ်မျိုးလုံးအတွက် အသုံးပြုနိုင်ပေမယ့်၊ Trilostane ထက် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး ပိုများနိုင်ပါတယ်။
* ထူးခြားချက်: စတင်ကုသချိန်မှာ ဆေးပမာဏများများ ပေးရပြီး လက္ခဏာတွေ သက်သာလာရင် ထိန်းချုပ်ဆေးပမာဏကို လျှော့ချပါတယ်။ တိကျတဲ့ စောင့်ကြည့်မှုတွေ လိုအပ်ပြီး အစာမစားခြင်း၊ အန်ခြင်း၊ ဝမ်းလျှောခြင်း စတဲ့ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးတွေ သတိထားရပါတယ်။
* Selegiline (အမှတ်တံဆိပ်: Anipryl):
* လုပ်ဆောင်ပုံ: Pituitary-dependent Cushing's ရောဂါရဲ့ အချို့သော အခြေအနေတွေမှာ အသုံးပြုနိုင်ပေမယ့် ထိရောက်မှုက တခြားဆေးတွေလောက် မကောင်းဘူးလို့ ယူဆကြပါတယ်။ FDA ခွင့်ပြုထားပေမယ့် အသုံးပြုမှု နည်းပါတယ်။
၂။ ခွဲစိတ်ကုသခြင်း (Surgery)
* Adrenal-Dependent Cushing's (အဒရီနယ်ဂလင်းအကျိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော):
* လုပ်ဆောင်ပုံ: အကယ်၍ Cushing's ရောဂါဟာ Adrenal gland မှာရှိတဲ့ အကျိတ်ကြောင့် ဖြစ်တယ်ဆိုရင် ခွဲစိတ်ပြီး အကျိတ်ကို ဖယ်ရှားတာက "လုံးဝပျောက်ကင်းအောင်" ကုသနိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်းသော နည်းလမ်းဖြစ်ပါတယ်။
* ထူးခြားချက်: ခွဲစိတ်မှုက ရှုပ်ထွေးပြီး အန္တရာယ်များနိုင်ပါတယ်။ အကျိတ်က ကင်ဆာမဟုတ်ဘဲ (benign) မပျံ့နှံ့သေးဘူးဆိုရင် အောင်မြင်နိုင်ခြေ ပိုများပါတယ်။ ခွဲစိတ်ပြီးနောက် cortisol အစားထိုးကုထုံး ခဏတာ လိုအပ်နိုင်ပါတယ်။
* Pituitary-Dependent Cushing's (ဦးနှောက်အကျိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော):
* လုပ်ဆောင်ပုံ: Pituitary gland မှာရှိတဲ့ အကျိတ်ကို ခွဲစိတ်ဖယ်ရှားတာက အမေရိကန်လို နိုင်ငံကြီးတွေရဲ့ အချို့သော အထူးကုဆေးရုံကြီးတွေမှာ လုပ်ဆောင်နိုင်ပေမယ့် ရှုပ်ထွေးပြီး အန္တရာယ်များတဲ့ ခွဲစိတ်မှုဖြစ်ပါတယ်။ တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် မလုပ်ဆောင်နိုင်သေးပါဘူး။
* ဓာတ်ရောင်ခြည်ကုထုံး (Radiation Therapy): ဦးနှောက်အကျိတ်က ကြီးနေပြီး ဦးနှောက်အာရုံကြောဆိုင်ရာ လက္ခဏာတွေ (ဥပမာ- အမြင်အာရုံ ထိခိုက်ခြင်း) ဖြစ်ပေါ်လာရင် ဓာတ်ရောင်ခြည်ကုထုံးကို အသုံးပြုပြီး အကျိတ်ကို ကျုံ့အောင် လုပ်နိုင်ပါတယ်။
၃။ Iatrogenic Cushing's (စတီးရွိုက်ဆေးကြောင့်ဖြစ်သော):
* လုပ်ဆောင်ပုံ: ဒီအမျိုးအစားကတော့ ရောဂါလက္ခဏာတွေ ဖြစ်စေတဲ့ စတီးရွိုက်ဆေးတွေကို တဖြည်းဖြည်းချင်း လျှော့ချပြီး ရပ်ဆိုင်းပစ်ခြင်းဖြင့် ကုသပါတယ်။ ရုတ်တရက် ရပ်ဆိုင်းလိုက်ရင် ပိုဆိုးတဲ့ ပြဿနာတွေ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်တာကြောင့် တိရစ္ဆာန်ဆရာဝန်ရဲ့ ကြီးကြပ်မှုနဲ့သာ လုပ်ဆောင်သင့်ပါတယ်။
* ထူးခြားချက်: စတီးရွိုက်ဆေးကို ပေးနေရတဲ့ မူလရောဂါက ပြန်ပေါ်လာနိုင်ပါတယ်။
ကုသမှုခံယူနေစဉ် အရေးကြီးသည့်အချက်များ
* ပုံမှန်စောင့်ကြည့်မှု: ကုသမှုစတင်ပြီးနောက် ခွေးရဲ့ လက္ခဏာတွေ၊ အပြုအမူတွေ၊ သွေးစစ်ဆေးမှု (ACTH stimulation test, သွေးထဲရှိ ဆေးပမာဏ) တွေကို ပုံမှန်စောင့်ကြည့်ဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။ ဆေးပမာဏကို ညှိယူဖို့ လိုအပ်နိုင်ပါတယ်။
* ရေရှည်ကုသမှု: Cushing's Disease ဟာ အများအားဖြင့် တစ်သက်တာလုံး ကုသမှု လိုအပ်တဲ့ ရောဂါဖြစ်ပါတယ်။
* ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး: ဆေးဝါးတွေမှာ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးတွေ ရှိနိုင်တာကြောင့် ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ လက္ခဏာတွေ တွေ့ရင် တိရစ္ဆာန်ဆရာဝန်ကို ချက်ချင်းအကြောင်းကြားရပါမယ်။
* အစာအာဟာရ: အဆီနည်းတဲ့ အစားအစာ (low-fat diet) ကို ကျွေးခြင်းက ကိုလက်စထရော မြင့်မားတာကို ထိန်းချုပ်ရာမှာ အထောက်အကူပြုနိုင်ပါတယ်။
Cushing's Disease ကုသမှုက ကုန်ကျစရိတ် မြင့်မားနိုင်ပြီး အချိန်ယူရတဲ့ ကိစ္စဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ မှန်ကန်တဲ့ ကုသမှုနဲ့ စောင့်ကြည့်မှုတွေ လုပ်ဆောင်ခြင်းဖြင့် သင့်ခွေးရဲ့ ဘဝအရည်အသွေးကို ကောင်းမွန်စွာ ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ပါတယ်ဗျ။
တိလေးတွေကျန်းမာရေးအမြဲ ဂရုစိုက်လျှက်
Dr .Htut
(D.V.M)YZN
