Shetkari majha farm

11/06/2025

18/05/2025

पिकामध्ये अन्नद्रव्यांचे स्थानांतर कसे होते?

शेतकरी बंधूंनो, आपण खतांचा वापर करून जमिनीत विविध अन्नद्रव्ये टाकतो, जेणेकरून पिकांची वाढ चांगली व्हावी. परंतु ही अन्नद्रव्ये झाडाच्या वेगवेगळ्या भागांपर्यंत कशी पोहोचतात? त्यांच्या हालचाली कशा प्रकारे होतात? ही माहिती समजून घेणे फार महत्त्वाचे आहे. या ब्लॉगमध्ये आपण पिकांमध्ये अन्नद्रव्यांचे स्थानांतर कसे होते हे सविस्तर जाणून घेऊया.

१. अन्नद्रव्यांचे शोषण (Absorption)
अन्नद्रव्यांचे स्थानांतर सुरू होते मुळांपासून. मातीमध्ये विरघळलेली अन्नद्रव्ये पाण्यासोबत मुळांद्वारे झाडात शोषली जातात. ही प्रक्रिया दोन मार्गांनी होते:

सक्रिय शोषण (Active absorption): झाडाच्या पेशींना लागणारी ऊर्जा वापरून अन्नद्रव्ये आत घेतली जातात.

निष्क्रिय शोषण (Passive absorption): अन्नद्रव्ये एकाग्रतेच्या फरकामुळे (diffusion) आपोआप मुळांमध्ये प्रवेश करतात.

२. स्थानांतराची वाहिका प्रणाली
एकदा अन्नद्रव्ये मुळांमध्ये शोषली गेली की, ती झाडाच्या विविध भागांमध्ये पोहोचवण्यासाठी विशिष्ट वाहिन्या वापरल्या जातात:

जाइलम (Xylem): ही वाहिनी मुख्यतः पाणी व खनिज अन्नद्रव्ये (जसे नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशियम) मुळांपासून पानांकडे नेते.

फ्लोएम (Phloem): ही वाहिनी तयार झालेली साखर (फोटोसिंथेसिसमधून) आणि काही अन्नद्रव्ये झाडाच्या इतर भागांमध्ये नेते — उदा. फळे, मुळे, बी.

३. अन्नद्रव्यांचे स्थलांतरयोग्य (Mobile) व स्थलांतरअयोग्य (Immobile) स्वरूप
सर्व अन्नद्रव्ये झाडाच्या अंगांमध्ये सारखी हालचाल करत नाहीत. त्यानुसार त्यांचे दोन प्रकार पडतात:

स्थलांतरयोग्य अन्नद्रव्ये:
हे अन्नद्रव्ये झाडाच्या एका भागातून दुसऱ्या भागात सहज हलू शकतात. त्यामुळे त्यांच्या कमतरतेची लक्षणे जुनी पाने पिवळी होण्यासारखी दिसतात.

उदा. नायट्रोजन (N), फॉस्फरस (P), पोटॅशियम (K), मॅग्नेशियम (Mg), मोलीब्डेनम (Mo)

स्थलांतरअयोग्य अन्नद्रव्ये:
ही अन्नद्रव्ये हलवता येत नाहीत किंवा खूप मर्यादित प्रमाणात हलवता येतात. त्यामुळे त्यांच्या कमतरतेची लक्षणे नवीन पानांवर दिसतात.

उदा. कॅल्शियम (Ca), बोरॉन (B), लोह (Fe), तांबे (Cu), मॅंगनीज (Mn), सल्फर (S)

४. पिकाच्या अवस्थेनुसार अन्नद्रव्यांचे स्थानांतर
पिकाच्या वेगवेगळ्या वाढीच्या टप्प्यांवर (उदा. रोपावस्था, फुलोरा, फळधारण) अन्नद्रव्यांची गरज आणि स्थानांतर वेगवेगळ्या प्रकारे होते. उदा., फुलोऱ्याच्या काळात पोटॅशियम आणि फॉस्फरसची मागणी वाढते. त्यामुळे त्या टप्प्यावर त्या अन्नद्रव्यांचे अधिक प्रमाणात स्थानांतर होते.

५. अन्नद्रव्यांच्या हालचालीवर परिणाम करणारे घटक
मातीचा प्रकार व pH

मातीतील आर्द्रता

हवामान (उष्णता, आर्द्रता)

झाडाची आरोग्य स्थिती

खतांचा प्रकार आणि वापरण्याची पद्धत

27/04/2025

उन्हाळी हंगामात टोमॅटो पीकामध्ये फुल सेटिंग होण्यासाठी काय करावे

उन्हाळी हंगामात (एप्रिल-मे मध्ये) तापमान जास्त असल्यामुळे टोमॅटो पिकात फुलगळ होण्याची किंवा फुल सेटिंग न होण्याची समस्या येते. फुल सेटिंग सुधारण्यासाठी खालील उपाय करता येतात:

पाणी व्यवस्थापन:

नियमित हलकं पाणी द्यावं, पण पाणी साचू देऊ नये.

जमिनीत ओलसरपणा टिकवून ठेवण्यासाठी ठिबक सिंचन पद्धत वापरावी.

झिंक आणि बोरॉनचा वापर:

फुलधारणेसाठी बोरॉन महत्त्वाचा असतो.

०.२% बोरेक्स (२ ग्रॅम/लिटर पाणी) फवारणी फुल येण्याच्या अवस्थेत करावी.

झिंक सल्फेटची फवारणी (०.५%) देखील फुलधारणेस मदत करते.

पाण्याचा स्प्रे:

दुपारी फार जास्त तापमान असेल तर हलकं पाण्याचं फवारणीनं (Mist Spray) फुलांवर थोडा थंडावा आणता येतो.

हार्मोन्सचा वापर:

१०-१५ ppm नाफ्थलिन ऍसिटिक अॅसिड (NAA) फवारणी केल्यास फुलधारणेचं प्रमाण वाढतं.

बाजारात मिळणारे हार्मोन स्प्रे जसे की "प्लॅनोफिक्स" वापरता येतात.

सेंद्रिय घटक वापरणे:

समुद्री गवत अर्क (Seaweed extract), अमिनो ऍसिड्सचे स्प्रे फुलधारणेला चालना देतात.

छायादार जाळ्या (Shade Nets):

तापमान फारच जास्त असेल (४०°C पेक्षा जास्त) तर हलकं छायादार जाळं (५०% शेड) वापरल्यास फुलगळी कमी होते.

संतुलित खत व्यवस्थापन:

नायट्रोजनचे प्रमाण जास्त न ठेवता, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम योग्य प्रमाणात द्यावं.

नत्र अधिक दिल्यास झाडाचा वाढीचा जोर वाढून फुलधारणा कमी होते.

21/04/2025

द्राक्ष पिकाची मुळे जमिनीत कशी वाढतात?
द्राक्ष (Vitis vinifera) हे एक महत्वाचं फळपिक असून त्याच्या उत्पादनासाठी योग्य माती, हवामान आणि व्यवस्थापन जितकं महत्त्वाचं आहे, तितकंच त्याच्या मुळांच्या वाढीचं ज्ञानही आवश्यक आहे. मुळे ही पिकाची मूळ ऊर्जा आणि पोषण घेण्याची यंत्रणा असल्याने त्यांचा अभ्यास महत्त्वाचा ठरतो.

१. द्राक्षाची मुळे प्रकारानुसार कशी असतात?
द्राक्षाच्या मुळांमध्ये मुख्यतः दोन प्रकार आढळतात:

मुख्य (taproot) मुळे: रोप लावल्यावर सुरुवातीला एक थेट खाली जाणारी मुख्य मुळ असते. ही मुळ जमिनीत खोल शिरते.

जाळीदार (fibrous) मुळे: मुख्य मुळेजवळून अनेक बारीक मुळे फुटतात जी जमिनीत आडव्या दिशेने पसरतात. ही मुळे पोषण घेण्यासाठी अधिक कार्यक्षम असतात.

२. मुळे जमिनीत किती खोल आणि किती पसरतात?
खोलीत वाढ: द्राक्षाचे मूळ तंत्र 1.5 ते 3 मीटर पर्यंत खोल जाऊ शकते, विशेषतः हलक्या किंवा वालुकामय जमिनीत.

पसरट वाढ: द्राक्षाचे ७०% पेक्षा जास्त मुळे मातीच्या वरच्या 60 सें.मी. भागात आढळतात. ही मुळे झाडाच्या बुंध्यापासून 1.5 ते 2.5 मीटर पर्यंत पसरलेली असतात.

मुळ्यांची घनता: सेंद्रिय पदार्थ भरपूर असलेल्या आणि चांगल्या निचऱ्याच्या जमिनीत मुळे अधिक घनतेने वाढतात.

३. मुळांची वाढ कोणत्या घटकांवर अवलंबून असते?
मातीचा प्रकार: हलकी, मध्यम किंवा खोल काळी जमीन द्राक्षाच्या मुळांसाठी पोषक असते.

पाणी आणि निचरा: पाण्याचा योग्य पुरवठा आणि चांगला निचरा असल्यास मुळे खोल आणि निरोगी वाढतात.

खते आणि सेंद्रिय पदार्थ: कंपोस्ट, शेणखत, आणि सेंद्रिय खतांमुळे मुळांची वाढ सशक्त होते.

मातीचा पीएच आणि सुपीकता: मुळे चांगल्या प्रकारे वाढण्यासाठी मातीचा पीएच 6.0 ते 7.5 दरम्यान असावा.

४. मुळे आणि पीक व्यवस्थापन
मुलांचा विचार करून ठिबक सिंचन द्यावे. कारण बहुतेक मुळे वरच्या 1 फूट मातीमध्ये असतात, त्यामुळे पाणी आणि खते योग्य खोलीवर दिल्यास मुळांना चांगला फायदा होतो.

जमिनीची खोली जाणून घेतल्यास मुळे कुठपर्यंत पसरतात हे समजते, आणि त्यामुळे खत व्यवस्थापन व पाणी नियोजन योग्य प्रकारे करता येते.

५. द्राक्षाच्या मुळांची काळजी घेण्यासाठी काही टिप्स:
वारंवार खोल नांगरणी टाळा – यामुळे मुळे तुटू शकतात.

संजीवक किंवा जैविक बायोफर्टिलायझर्स वापरा – यामुळे मुळांची वाढ आणि मातीतील फायदेशीर जिवाणू वाढतात.

मल्चिंग केल्यास मातीतील आर्द्रता टिकून राहते आणि मुळं ताजीतवानी राहतात.

18/04/2025

ह्युमिक ऍसिड म्हणजे काय?

एक शेतकरी म्हणून बऱ्याच वेळा ह्युमिक ऍसिड आपण पीकामध्ये वापरात असतो ह्या लेखात आपण त्याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत. ह्युमिक ऍसिड (Humic Acid) हा एक सेंद्रिय असे संयुग (Organic Compound) आहे, जे ह्युमस (Humus) या नैसर्गिक पदार्थामधून मिळत असते . ह्युमस म्हणजे झाडे, गवत, जीवजंतू आणि इतर सजीव पदार्थांचे नैसर्गिक विघटन (Decomposition) झाल्यावर तयार होणारा काळसर तपकिरी रंगाचा पदार्थ होय. हा पदार्थ मातीच्या सुपीकतेसाठी आणि पिकांच्या वाढीसाठी अत्यंत फायदेशीर असतो.
ह्युमिक ऍसिड मुख्यतः लिग्नाइट (Lignite), कोळसा (Coal), कंपोस्ट (Compost), गाळाची माती (Peat Soil) यामधून मिळवले जात असते. याच्या रासायनिक संरचनेत कार्बन (Carbon), हायड्रोजन (Hydrogen), ऑक्सिजन (Oxygen), नायट्रोजन (Nitrogen), आणि सल्फर (Sulfur) यांचे मिश्रण आढुळुन येत असते.

04/04/2025

सिविड म्हणजे नेमकं काय ? कसा कराल पिकात वापर

04/04/2025

द्राक्ष बागेत विरळणी आणि सबकेन कशी करावी

01/04/2025

द्राक्ष रिकट प्लॉट मध्ये खोडाची साईज कशी बनवाल.

24/03/2025

खरड छाटणीवेळी लक्षात घ्यावयाच्या तीन महत्वचा गोष्ठी

23/03/2025

मिरची पीकामध्ये फुलसेटिंग होण्यासाठी काय कराल उपाययोजना